Azərbaycanın konstitusiya quruluşunun tarixi, ölkənin dövlətçilik ənənələri və müstəqillik uğrunda mübarizəsindən qaynaqlanır. Azərbaycan, müsəlman dünyasında ilk demokratik respublikanın – Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin (AXC) yaradılması ilə dövlətçilik tarixində mühüm bir səhifə açdı. 1918-ci il mayın 28-də elan edilən AXC öz konstitusiyasını hazırlamasa da, ilk dəfə olaraq dövlətin əsas qanunlarının qəbul olunması istiqamətində addımlar atdı. Bu dövrdə qəbul edilən qanunlar, Azərbaycan tarixində konstitusiya quruluşunun əsasını təşkil edən demokratik prinsiplərin əsasını qoydu.
1920-ci ilin aprel ayında Azərbaycan Sovet Rusiyası tərəfindən işğal edildi və AXC süqut etdi. Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının yaranması ilə ölkə Sovet İttifaqının tərkibinə daxil edildi və Azərbaycanın konstitusiya quruluşu sovet sisteminə uyğun olaraq formalaşdı. 1921-ci ildə qəbul edilən Azərbaycan SSR-in ilk konstitusiyası sosialist dövlət quruluşunu əks etdirirdi. 1937 və 1978-ci illərdə qəbul edilən konstitusiyalar da sosialist ideologiyasına əsaslanan maddələrlə zəngin idi və Azərbaycan SSR-in Sovet İttifaqı tərkibindəki statusunu təsbit edirdi.
Sovet İttifaqının dağılması ilə Azərbaycan 1991-ci ildə müstəqilliyini bərpa etdi və müstəqil dövlət quruculuğu yoluna qədəm qoydu. 1995-ci ildə, Azərbaycan Respublikasının ümumxalq səsverməsi ilə qəbul edilən ilk milli konstitusiyası ölkənin hüquqi əsaslarını müəyyən etdi və yeni dövrün dövlət quruluşunu rəsmiləşdirdi. Bu konstitusiya Azərbaycanda insan hüquq və azadlıqlarının təminatını, hakimiyyət bölgüsünü və dövlətin demokratik inkişaf yolunu əks etdirən əsas qanun oldu. Konstitusiyada respublika idarəçilik forması, qanunverici, icraedici və məhkəmə hakimiyyətinin qarşılıqlı fəaliyyəti, vətəndaşların hüquq və azadlıqları təsbit olundu.
1995-ci il Konstitusiyası Azərbaycanın müstəqil dövlət kimi hüquqi və demokratik prinsiplərə əsaslanan konstitusiya quruluşunu yaratdı. Bu konstitusiya indiyədək üç dəfə – 2002, 2009 və 2016-cı illərdə dəyişikliklərə məruz qalmışdır. Bu dəyişikliklər ölkənin sosial, iqtisadi və siyasi həyatında baş verən yenilikləri nəzərə alaraq, dövlətin daha çevik idarəetmə sistemini qurmaq və vətəndaşların hüquqlarını genişləndirmək məqsədi daşıyırdı.
Azərbaycanın müasir konstitusiya quruluşu ölkənin milli suverenliyinə, demokratik idarəçiliyinə və hüquqi dövlət prinsipinə əsaslanır. Dövlətin başçısı prezidentdir və o, icra hakimiyyətinin başında durur. Milli Məclis qanunvericilik funksiyasını yerinə yetirir, məhkəmə hakimiyyəti isə müstəqil olaraq fəaliyyət göstərir. Konstitusiyamız dövlətçiliyin əsasını təşkil edən hüquqi və demokratik dəyərləri qoruyaraq, Azərbaycanın siyasi sabitliyini və inkişafını təmin edən əsas qanundur.
Beləliklə, Azərbaycan konstitusiya quruluşu, tarixi mübarizələrdən keçərək formalaşmış, dövlətin hüquqi, sosial və demokratik əsaslarını təsbit edən mükəmməl bir hüquqi çərçivədir. Bu, xalqın milli iradəsinin təzahürü olmaqla, ölkənin davamlı inkişafı və sabitliyinin təməl daşıdır.
Sevinc Qəhrəmanova,
YAP-ın gənc fəalı
