Xeyli vaxtdır ki, azərbaycanlıların doğma ərazisi olan Qarabağda baş verən hadisələr Azərbaycanın və Ermənistanın, onlarla birlikdə həm də bütün dünyanın ictimai həyatını narahat edir. Bu bölgənin ərazi mübahisəsi Qafqaz xalqlarının millətlərarası münasibətləri tarixində bəlkə də ən mürəkkəb məsələdir. Keçmişdə bu məsələ dini ədavətlə kəskinləşən bir çox faciəli münaqişələrə gətirib çıxarmışdır. Təkcə 1918-1920-ci illərdə, hələ Azərbaycan və Ermənistanda Sovet hakimiyyəti qurulmazdan əvvəl erməni daşnaklarının törətdikləri qırğında Qarabağ əhalisinin demək olar ki, beşdə bir hissəsi qırılmışdır. Öz mənfur məqsədlərinə çatmaq üçün millətçi erməni ünsürləri şəraitdən asılı olaraq hər cür bəhanələrə əl atırlar. Onlar belə bir qondarmanı əsaslandırmağa çalışırlar ki, Dağlıq Qarabağ erməni torpağıdır və Ermənistana qovuşmalıdır. Guya bu torpaqda yaşayan ermənilər ikiqat zülm altında olmuşlar. Bunun qondarma olduğu tarixi faktlarla asanlıqla aydınlaşır. DQMV ilə bağlı siyasi reallıq bundan ibarətdir ki, tarix boyu Qarabağ siyasi və iqtisadi cəhətdən Azərbaycanın tərkib hissəsi olmuşdur. Bunun üçün Qarabağın siyasi xəritəsinə nəzər salmaq kifayətdir. «Qarabağ» adı tarixi mənbələrdə XII əsrdən başlayaraq çəkilir. 1918-ci ildən isə Qarabağ Azərbaycan Respublikasının ayrılmaz tərkib hissəsidir. Dağlıq Qarabağda Sovet hökuməti 1920-ci ilin may ayında quruldu. Bu isə Ermənistanda Sovet hakimiyyəti qurulmasından altı ay yarım əvvəl baş verdi. Erməni mətbuatı heç bir əsası olmayan belə bir təhrif olunmuş fikrə istinad edir ki, Dağlıq Qarabağ Azərbaycana 1923-cü ildə Stalinin əmri ilə verilmişdir. Əslində Qarabağın Azərbaycanın tərkibində qalması RK (b) P MK Qafqaz bürosunun plenumunda 1920-ci il iyulun 5-də həll olundu. Bu vaxt isə Stalin hələ MK-nin baş katibi deyildi. Azərbaycan K (b) P MK-nın Rəyasət Heyəti isə Dağlıq Qarabağ məsələsi ilə məşğul olmaq üçün mərkəzi komissiya təşkil etdi ki, bu komissiyanın tərkibinə Kirov, Mirzəbekyan və Karakazov daxil oldular. Həmin komissiya vilayətin statusu prinsiplərini hazırladı və nəhayət, 1923-cü il iyulun 7-də DQMV yaradıldı. Deməli, ermənilərin «Dağlıq Qarabağı 20-ci illərdə düzgün olmayaraq Azərbaycana veriblər» demələrinə heç bir əsas yoxdur.
1988-ci ilin əvvəllərində başlanan qondarma «Dağlıq Qarabağ” problemi nə qədər konkret və özünəməxsus olsa da, bu problem məhəlli xarakter daşımır. Bu tipli problem keçmiş İttifaqın demək olar ki, bir çox bölgələrində mövcuddur. Hərbi kampaniya dövründə Ermənistan silahlı qüvvələri hərbi və mülki şəxslər arasında heç bir fərq qoymadan işğal etdikləri rayon və şəhərlərdə dinc azərbaycanlı əhalini amansızlıqla qətlə yetirib. Azərbaycanlılar etnik təmizləməyə və soyqırımına məruz qalıblar. Ermənistanın hərbi-siyasi rəhbərliyi Əsgəranın Meşəli kəndində, Şuşanın Malıbəyli və Quşçular kəndlərində, Xocavəndin Qaradağlı kəndində, Xocalı şəhərində, Kəlbəcərin Ağdaban kəndində və digər yerlərdə dinc əhalinin amansız şəkildə sistematik və kütləvi qırğınını, soyqırımını törətməklə, Dağlıq Qarabağda yaşayan azərbaycanlı mülki əhalinin bir hissəsini fiziki cəhətdən məhv etmək, qalan hissəsinin isə müqavimət əzmini qırıb region onlardan təmizləmək məqsədi güdürdü.
1992-ci il fevralın 25-dən 26-sına keçən gecə Ermənistan azərbaycanlı əhaliyə qarşı Xocalıda soyqırımını törədib. Nəticədə 106-sı qadın, 63-ü uşaq olmaqla, 613 nəfər dinc sakin qətlə yetirilib. 1993-cü il iyunun 15-də ümummilli lider Heydər Əliyev xalqın təkidli tələbi ilə yenidən hakimiyyətə qayıdanda ölkədə mürəkkəb şərait hökm sürürdü. Ümumilli lider Heydər Əliyev belə bir nəticəyə gəldi ki, Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin həllində kompleks yanaşma, mühüm daxili və xarici siyasət amillərinin nəzərə alınması tələb olunur. 1994-cü il mayın 12-də atəşkəsə dair razılıq əldə olundu. Bu vaxta qədər Ermənistanın hərbi təcavüzü nəticəsində Azərbaycan Respublikasının 20 faiz ərazisi Ermənistan ordusu tərəfindən işğal oldundu.
2020-ci ilin iyul ayında Ermənistan Azərbaycanla dövlət sərhəddinin Tovuz istiqamətində növbəti hərbi təxribat törətdi. Təxribatın məqsədi regionda yeni gərginlik mənbəyi yaratmaq, Azərbaycan ərazilərinin Ermənistan tərəfindən işğalı məsələsini ikinci plana keçirmək, üçüncü dövlətləri münaqişəyə cəlb etmək və Azərbaycanın strateji infrastrukturuna zərər vurmaqdan ibarət idi. Nəticədə, içərisində yüksək rütbəli zabitlər olmaqla, bir qrup Azərbaycan hərbiçisi və bir nəfər mülki şəxs şəhid oldu.
2020-ci ilin avqust ayında Ermənistan növbəti hərbi təxribata əl ataraq, terror aktları törətmək məqsədilə Azərbaycana diversiya qrupu göndərdi. Lakin 2020-ci il avqustun 23-də həmin qrup zərərsizləşdirildi, onun rəhbəri saxlanıldı və beləliklə, növbəti təxribat planı baş tutmadı. Ermənistanın növbəti hərbi təcavüz cəhdinə cavab olaraq Azərbaycan Ordusu əks-həmlə əməliyyatına başladı və 44 gün davam edən Vətən müharibəsi nəticəsində Ermənistan ordusunu məhv etməyə, onu diz çökdürməyə, işğal altında olan əraziləri azad etməyə nail oldu. Ali Baş Komandan, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə müzəffər Azərbaycan Ordusu tərəfindən icra edilmiş “Dəmir Yumruq” əməliyyatı Azərbaycan xalqının tarixinə qızıl hərflərlə yazıldı.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Ali Baş Komandan İlham Əliyev 2023-cü il oktyabrın 15-də Xankəndi şəhərində, Xocalı şəhərində, Xocalı rayonunun Əsgəran qəsəbəsində, Xocavənd şəhərində və Ağdərə şəhərində Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağını ucaltdı. 2023-cü il noyabrın 8-də Xankəndi şəhərində Vətən müharibəsində əldə edilən Zəfərin üçüncü ildönümünə həsr olunan hərbi parad keçirildi. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Ali Baş Komandan İlham Əliyev paradda çıxış edərək demişdir: “Bu günü bizə bəxş edən müzəffər Silahlı Qüvvələrimiz döyüş meydanında cəsarət, qəhrəmanlıq, fədakarlıq göstərərək düşməni bizim əzəli torpaqlarımızdan qovmuşdur. Bu, böyük tarixi hadisədir”.
Zabrat qəsəbəsi, 71 nömrəli tam orta məktəbin ibtidai sinif müəllimi,
Aytən Hüseynova
